Orzełek Strzelecki

Definicja

Orzełek Strzelecki - (także Godło Strzeleckie) - jest nim stylizowany orzeł z głową zwróconą w prawo, ze skrzydłami wzniesionymi ku górze, usadowiony na tarczy amazonek, na której umieszczono wewnętrzną, trójkątną tarczę rycerską z majuskułą „S”. Współcześnie Orzełek Strzelecki posiada koronę (zamkniętą, zwieńczoną krzyżem), natomiast historycznie używano republikańskiego orzełka bez korony. Orzełek Strzelecki symbolizuje łączność duchowa z ideologią pokoleń bojowników walczących o niepodległość od czasów Legionów Dąbrowskiego, równocześnie pokazuje patriotyczny (orzeł) i żołnierski (tarcza) charakter organizacji.

Metalowy, czapkowy Orzełek Strzelecki projektu Czesława Jarnuszkiewicza, tzw. "Kadrowy".
Źródło: polityka.pl

Wizerunek Orzełka Strzeleckiego (nota bene w koronie) widoczny na międzywojennym afiszu XI Marszu Szlakiem Kadrówki

Źródło: Archiwum Narodowego w Krakowie

Metalowy, czapkowy Orzełek Strzelecki z czasów II RP, sygnowane S.F. (Skarnik i Fiszbein)

Wizerunek Orzełka Strzeleckiego bazujący na orzełku wz.92 projektu Andrzeja Heidricha

Budowa

Orzełek Strzelecki jako znak graficzny składa się zawsze z trzech elementów: orła, tarczy amazonek wraz z umieszczoną na niej wewnętrzną, mniejszą, "trójkątną tarczą rycerską" w którą wpisana jest majuskuła (czyli wielka litera) "S". Czwartym fakultatywnym elementem jest korona która współcześnie jest powszechnie stosowana, natomiast w kontekście historycznym Orzełek Strzelecki co do zasady był jej pozbawiony, choć zdarzały się wyjątki.

Elementem symbolizującym patriotyczny charakter Strzelca był stylizowany orzeł. Głowa wzniesiona ku górze, zwrócona w prawo, szyja prosta. Skrzydła wzniesione ku górze, złożone z 3 lub 4 warstw piór. Nogi o 3 lub 4 szponach obejmują tarczę amazonek. Uzbrojenie (dziób oraz szpony) często w kolorze złotym.
Elementem symbolizującym żołnierski charakter Strzelca była tarcza amazonek (inaczej pelta), czyli tarcza w kształcie ryngrafu, nawiązująca do owalnych tarcz półksiężycowatymi wycięciami antycznej greckiej lekkiej piechoty - peltastów. Na dolnym szlaku tarczy amazonek umieszczane są gwoździe o liczbie wahającej się pomiędzy 13 a 19 sztuk. Górny szlak czysty, bez gwoździ. Niekiedy oba szlaki porowate lub kreskowane. Rogi tarczy zwieńczone rozetami składające się z centralnego gwoździa otoczonego czterema liśćmi. Pomiędzy liśćmi umieszczano czasem dodatkowe (często mniejsze) cztery gwoździe. Jako że pierwotnie tarcza amazonek, była osobnym elementem umieszczanym poniżej orla, zdarza się, że jej barwa jest przedstawiana jako ciemniejsza w stosunku do srebrnej barwy orła.
Element wyróżniającym Orzełka Strzeleckiego od orzełków innych organizacji i formacji jest wpisana w tarczę amazonek mniejsza, wewnętrzna, trójkątna tarcza rycerską (współcześnie kojarzona z heraldyczną tarczą typu szwajcarskiego), w którą wpisana jest majuskuła „S”. Dolne zakończenie litery "S" często, zakończone charakterystycznym roztrojeniem.
Korona (jeśli występuje) w formie zamkniętej z krzyżem równoramiennym. Historycznie (przed pierwszą wojną światową i w pierwszych jej latach oraz w czasach reaktywowanego ZS w II RP) ściśle przestrzegano reguły nieposiadania korony przez Orzełka Strzeleckiego. Było to wyrazem republikańskiego (również demokratycznego) charakteru, w opozycji do monarchii która była utożsamiana z państwami zaborczymi. Wyjątkiem były m.in. duże Orzełki Strzeleckie wykonywane na wysokie czapki ułanów Legionów Polskich.
Historycznie tarcza amazonek, najczęściej przylegała do skrzydeł orła, a przestrzeń miedzy nią a orłem była niewycinana z uwagi na redukcję kosztów wykonania takiego orła z metalu.
Orzełek Strzelecki jako metalowe "bączki" czyli godła czapkowe od początku postania (IV 1913) do końca istnienia II RP charakteryzowały się najczęściej niewielkimi rozmiarami nieprzekraczającymi 40mm wysokości.

Kontrowersje

Zgodnie z szeroko spotykaną opinią heraldyków (m.in. komisja heraldyczną MSWiA) powszechnie używane Orzełki Strzeleckie/Wojskowe (jak i godło RP), oparte na pracach Andrzeja Heidricha posiadają następujące nieprawidłowości:

Błędny kolor szponów, które całe powinny być złote, a nie jedynie pazury
Korona powinna posiadać prześwity, w których powinna być widoczna barwa tła na którym umieszczony jest Orzełek Strzelecki

A – orzeł, B – korona, C - tarcza amazonek, D – wewnętrzna tarczka, E – zewnętrzna warstwa piór, F – wierzchnia warstwa piór, G – górny szlak tarczy, H – dolny szlak tarczy, I – gwóźdź, J - rozeta, K – liść, L – majskuła „S”

Historia

Historia powstania

Historia Orzełka Strzeleckiego choć zaczyna się dopiero w 1913, jest ściśle powiązana z wcześniejszą historią polskiego orzełka wojskowego i jako punkt węzłowy tej historii, wywiera bardzo mocny wpływ na całą późniejszą historię kształtowania się współczesnego orzełka wojskowego.

Orzełek Strzelecki (w ogólnym znaczeniu symbolu graficznego Strzelca), powstaje w skutek potrzeby opracowania "bączka" (godła czapkowego) czyli metalowego znaku który byłby przypinany do wprowadzonych do strzeleckiego regulaminu w lutym 1913 czapek Maciejówek. Dlatego też Komendant Józef Piłsudski w kwietniu tego samego roku zleca opracowanie, odpowiedniego znaku studentowi ASP w Krakowie Czesławowi Jarnuszkiewiczowi ps. Kazimierz, późniejszemu generałowi WP. Sam Jarnuszkiewicz w 1936 na łamach pisma Broń i Barwa opisuje to tak:

W swoim czasie (...) zwrócił się do mnie Komendant Główny z poleceniem zaprojektowania dwóch odznak. Jedną z nich miała być odznaka na czapkę, druga — odznaka oficera Związku.

Szczęśliwie, kuzynka moja ś. p. Maria Jarnuszkiewiczowa u której mieszkałem w Krakowie, była w posiadaniu sztancy, służącej do bicia orłów na czapki z epoki Królestwa Kongresowego. Sztanca ta, a raczej orzeł odciśnięty z niej, posłużył mi jako wzór do projektu. Nie mogłem bowiem, projektując taką odznakę dla tworzącej się kadry przyszłej armii polskiej, pominąć tradycji. Naszkicowałem więc odpowiednio pomniejszonego orła, przedstawiając dwie odmiany projektu: jedną, orzeł na tarczy, na której wypisana nazwa organizacji, „Strzelec”, drugą, ten sam orzeł noszony na kokardzie o barwach narodowych. Załączona fotografia dokumentu, który się znajduje w moim posiadaniu, ilustruje dokładnie obydwa projekty. (Kazimierz — to mój pseudonim ówczesny).

Projekt ten w 1-szej odmianie został przyjęty, z tą zmianą, że zamiast napisu „Strzelec“, została umieszczona litera „S“. Jako odznakę oficera Związku, Komendant Główny zatwierdził projekt Włodzimierza Tetmajera ówczesnego prezesa „Strzelca” Krakowskiego — był to, tak zwany popularnie „parasol”.

Reasumując wykonanie, udaliśmy się z ówczesnym Komendantem okręgu (Ryszardem Trojanowskim ps. Ryś) do grawera (Karola) Czaplickiego przy Rynku w Krakowie, między ul. Floriańską a Szpitalną (w tzw. Domu pod Murzynami) i tam projekt uległ dalszej zmianie — została mu odcięta korona, co widać na za łączonej fotografii projektu. Tam więc, a nie w Wiedniu, jak pisze autor (...) (Bohdan Mincer), została wykonana sztanca do pierwszego orła i tam został wykonany sam orzeł.

Przestrzeń między tarczą amazonek a skrzydłami i nogami orła, nie została wycięta tylko ze względu na koszt, który uległby zwiększeniu. Do wykonania dałem grawerowi zresztą odcisk orła z autentycznej sztancy, którego fotografię załączam. Obie duże sztance ofiarowałem Muzeum Wojska w Warszawie — przy sztancy orła strzelec kiego załączyłem opis, który prawdopodobnie jest przechowany w Muzeum Wojska. Druga sztanca, autentyczna, została użyta do wybicia pewnej ilości orłów dla ułanów Beliny, a w ubiegłym roku, do wybicia z niej orłów, zdobiących tak katafalk w Katedrze, jak urnę, w której złożono Wielkie Serce Wodza.

Pomimo, istnienia dość mocnych dowodów pokazujących, że Jarnuszkiewicz wprawdzie wbrew swojej woli, ale świadomie (jeszcze na etapie szkicu), na rozkaz Trojanowskiego, pozbawił Orzełka Strzeleckiego korony, nie powstrzymuje to alternatywnych legend tłumaczących brak korony.

Druga teoria przypisywana mjr Kazimierzowi Wiśniewskiemu, mówi o przypadkowym ukruszeniu się korony z wykonanego z wosku (lub - w innych wersjach - kruchej blachy) wzoru Orzełka Strzeleckiego niesionego przez Trojanowicza do zatwierdzenia przez Komendanta, który to miał nie wnikając w szczegóły widząc podpis Jarnuszkiewicza zatwierdzić wzór.

Orzełek Strzelecki w formie zaprojektowanej przez Jarnuszkiewicz jest nazywany jest "kadrowym". Swoją nazwę zawdzięcza faktowi, że to właśnie z tym Orzełkiem Strzeleckim na maciejówkach ruszyła 1 strzelecka Kompania Kadrowa, 6 sierpnia 1914 r. Orzełek ten, zrósł się tam mocno ideą niepodległości, że w momencie wybuchu wojny, nawet najwięksi przeciwnicy Strzelca i Józefa Piłsudskiego, nie próbowali doprowadzić do zastąpienia go orzełkiem o innym rodowodzie. Ograniczono się jedynie do zamiany majuskuły "S" na "L" tworząc w ten sposób Orzełka Legionowego. Pomimo pojawienia się wzoru orzełka dedykowanego dla Legionów Polskich, nigdy nie zbliżył on się do wyparcia Orzełka Strzeleckiego. Szczególnym przypadkiem tego konserwatyzmu w stosunku do Orzełków Strzeleckich była I Brygada Legionów, która pozostała praktycznie przy wszystkich symbolach i tradycjach Strzelca sprzed wojny - oprócz godeł czapkowych zachowano szary mundur z maciejówką, nazewnictwo pułków - a nazwanie strzelca z I Brygady "Legionistą" uważana za afront.

Oryginalny projekt "znaczka na czapkę" Czesława Jarnuszkiewicza ps. "Kazimierz". U góry Orzełek z napisem "STRZELEC" na pelcie (tu nazwanej ryngrafem). Widoczne wycięcie wykonane celem usunięcia korony. Na dole Orzełek z koroną z majuskułą „S” na kokardzie białej z amarantowym brzegiem. Źródło: Broń i Barwa, 1936, nr 11/12

Bączek czyli Orzełek Strzelecki jako godło czapkowe

Orzełek Strzelecki jako bączek na strzelecką maciejówkę został wprowadzony oficjalnie 1 stycznia 1914 roku, natomiast obowiązkowy stał się od 1 maja 1914.

Autor monografii polskiego orzełka czapkowego Tomasz Zawistowski wskazuje na ewolucję w sposobie przenoszenia Orzełka Strzeleckiego na maciejówce. Początkowo, przed wybuchem wojny, był on przenoszony nisko - centralnie w połowie otoku. W latach wojny orzełka umieszczano wyżej w taki sposób że wysokość na której orzełek dotykał tarczy amazonek pokrywał się linia górnego krańca otoku. Finalnie wraz z wprowadzeniem w połowie 1916 kokard/rozet oficerskich umieszczanych na otoku, orzełki na czapkach oficerów zostały przesunięte całkowicie ponad otok, co również uczyniła część podoficerów i szeregowców.

Ten sam autor wskazuje na inne zwyczaje które funkcjonowały wokół bączka strzeleckiego. Jedną z nich był zwyczaj umieszczania przez członków I Brygady nieregulaminowych, amarantowych podkładek materiałowych pod Orzełkiem, co miało być nawiązaniem do sposobu przenoszenia Orzełka Strzeleckiego przez kawalerzystów I Brygady. Czasem ten zwyczaj był łączony z kolejnym nieregulaminowym zwyczajem którym było wycinanie ażurowe pola tarczy amazonek (patrz zdjęcie niżej).

Wraz z wymarszem 1 strzeleckiej Kompanii Kadrowej, powołaniem Legionów Polskich, a następnie szlakiem walki Legionistów powstaje duża liczba wzorów Orzełków Strzeleckich których cześć z nich nabywa nazwy związane z ośrodkiem miejskim w którym były wybijane. Dlatego tez oprócz Orzełka Strzeleckiego tzw. "kadrowego" wyróżniamy m.in. orzełki:

krakowskie
kieleckie
wiedeńskie
warszawskie

Przedruk oryginalnego Regulaminu noszenia na czapkach bączków strzeleckich.

Źródło: ZS w powiecie wielickim 1912-1914

ppor. Bolesław Maria Krzyżanowski "Czarny" z Orzełkiem Strzeleckim wzoru "krakowskiego" z ażurowo wyciętym polem tarczy amazonek i nieregulaminowa podkładką.
Źródło: Zdjęcie z kolekcji Tomasza Zawistowskiego pochodzące z artykułu tego samego autora: Orzeł Biały. Orły Legionów Polskich Cz.2 dla portalu pamięć.pl

Miniaturka Orzełka Strzeleckiego wykonana ze srebra przez zakłady Wiśniewski wraz z oryginalną podkładką.
Źródło: allegro.pl

Orzeł Strzelecki wykonany z drewna, jako popularne rękodzieło towarzyszące obozom strzeleckim lub miejscom stacjonowania Legionów Polskich
Źródło: Quirini E., Librewski, S.: Ilustrowana kronika Legionów Polskich 1914-1918, Nakładem Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1936; s. 78 (222)

Wykorzystanie

Oprócz organizacji strzeleckich Orzełek Strzelecki wykorzystywany był przez:

legionistów Legionów Polskich (szczególnie 1 Brygady LP)
Polska Organizacje Wojskową i Związek Peowiaków
Związek Piłsudczyków
wydarzenia i miejsca poświęcone pamięci Komendanta Józefa Piłsudskiego
wydarzenia i miejsca poświęcone pamięci "Czynu 6-sierpnia" - rocznicy wymarszu 1 strzeleckiej Kompanii Kadrowej

Orzełek Strzelecki jako główny symbol na sztandarze POW

Orzełek Strzelecki w falerystyce

Orzełek Strzelecki jest elementem wielu odznaczeń:

Odznaka Strzelecka
Odznaka pamiątkowa internowanych Legionistów "Za Szczypiorno".
Odznaka Pamiątkowa 10-lecia Wkroczenia Strzelców do Kielc 1914-1924
Odznaka pamiątkowa 100-lecia pierwszego Marszu Szlakiem Kadrówki
Krzyż „Cnocie Wojskowej”
Orderu Virtuti Civili I Klasy (rewers)

Pominięto odznaczenia, które wykorzystują wizerunek Orzełka Strzeleckiego jako element Znaku Ogólnego

Odznaka Strzelecka klasy brązowej w wersji z emalią

Źródło: wikimedia.org

Odznaka pamiątkowa internowanych Legionistów "Za Szczypiorno".

Źródło: Szczypiorno.info

Odznaka Pamiątkowa 10-lecia Wkroczenia Strzelców do Kielc 1914-1924

Źródło: allegro.pl

Odznaka pamiątkowa 100-lecia pierwszego Marszu Szlakiem Kadrówki
Źródło: Materiały własne

Krzyż „Cnocie Wojskowej”

Źródło: onebid.pl

Rewers Orderu Virtuti Civili I Klasy
Źródło: militariaworld.com

Orzełek Strzelecki w kulturze

Monety z okresu II RP

31 lipca 1934 w przededniu 20. rocznicy wymarszu 1 strzeleckiej Kompanii Kadrowej mennica państwowa emituje okolicznościowe monety okrągłe 5- i 10-złotowe oraz klipę (monetę nieokrągłą) 10-złotową projektu Stanisława Kazimierza Ostrowskiego (rzeźbiarza, autora GNŻ), prezentujące na awersie Orzełka Strzeleckiego natomiast na rewersie lewy profil Komendanta Józefa Piłsudskiego. Monety okrągłe bite w srebrze próby 750 weszły go obiegu, natomiast klipa pozostała wybita jedynie jako moneta próbna. Notabene od urodzin Marszałka tego samego roku (5 grudnia 1934) rozpoczęto emisję niemal identycznych monet z Orłem Państwowy (w miejsce Orzełka Strzeleckiego) w nominałach 10, 5, a także 2 zł, które były bite aż do wybuchu wojny.

10 złotych z Orłem Strzeleckim - Awers

10 złotych z Orłem Strzeleckim - Rewers
Profil Komendanta oraz rok bicia monety widoczny w prawej części, co wyróżnią rewers wersji "strzeleckiej" od późniejszych wersji tej samej monety z orłem państwowym.

Klipa 10 złotych z Orłem Strzeleckim - Awers

Moneta pozostała na etapie bicia próbnego, nigdy nie trafiła do obiegu.

5 złotych z Orłem Strzeleckim - Awers

Średnica: 28mm

Przykład analogicznej dziesięciozłotówki w wersji "zwykłej" z Orłem Państwowym. Widoczny rok bicia monety przeniesiony z rewersu na awers (tuż pod szponami Orła).

Banknoty projektu Andrzeja Heidricha z okresu III RP

Pierwsze pojawieniem się Orzełka Strzeleckiego w numizmatyce III RP było planowane w postaci banknotu o nominale 5 000 000 "starych" złotych, projektu Andrzeja Heidricha w ramach serii banknotów "Wielcy Polacy", ale w związku z decyzją o denominacji w 1995, banknot nigdy nie został wprowadzony do obiegu. Zaprojektowany banknot na awersie zawierał wizerunek Komendanta, natomiast na rewersie Orzełek Strzelecki (w towarzystwie m.in. Odznaki pamiątkowej I Brygady Legionów, buław marszałkowskich oraz insygniów Orderu Wojennego VM).

W 2006 r. wydana została replika tego banknotu. Na replice widnieje data 12 maja 1995, co jest datą dzienną śmierci Komendanta oraz rokiem denominacji. Banknot był wydany w nakładzie 7500 sztuk, z czego 3000 sztuk jako element zestawu kolekcjonerskiego „80. Rocznica Przewrotu Majowego”, wraz m.in. medalem tego samego banknotu.

Ostatecznie w 2014 r. z okazji wymarszu 100. rocznicy wymarszu I strzeleckiej Kompanii Kadrowej, zostaje finalnie wprowadzony do obiegu banknot Komendantem i Orzełkiem Strzeleckim wg oryginalnego projektu Andrzeja Heidricha o nominale zmienionym na 20 złotych.

Powyżej: Projekt niewprowadzonego do obiegu banknotu o nominale 5 000 000 zł z lat 90.

Powyżej: Wydana w 2006 nieobiegowa replika banknotu o nominale 5 000 000 zł z lat 90.

Powyżej: Wydany w 2006 medal banknotu o nominale 5 000 000 zł.

Powyżej: Wprowadzony do obiegu w 2014 banknotu o nominale 20 zł.

Banknot z wizerunkiem Orzełka Strzeleckiego z monet z 1934

Następnym numizmatem, który użył wizerunku Orzełka Strzeleckiego, był wprowadzony do obiegu z okazji 100. rocznicy odzyskania niepodległości banknot ponownie o nominale 20 złotych. Tym razem jednak Orzełek Strzelecki występuje na banknocie trzykrotnie. Raz na rewersie w postaci rysunku wzorowanego na monetach 5- i 10-złotowej z 1934 r. Drugi raz w postaci znaku wodnego, umieszczonego w gładkim polu poniżej Odznaki pamiątkowej I Brygady Legionów. Trzeci, "symboliczny" raz na awersie na maciejówce Komendanta.

Orzełek Strzelecki w postaci znaku wodnego będącego elementem zabezpieczenia banknotu

Zbliżenie na postać Komendanta z widocznym Orzełkiem Strzeleckim na szarej maciejówce.

Możliwe przyszłe banknoty z Orzełkiem Strzeleckim

Jako ciekawostkę można dodać, w ramach serii banknotów "Władcy Polscy" (która od 1995 pozostaje aktualnie w obiegu), jej autor - Andrzej Heidrich przygotował znacznie szerszy poczet wizerunków (wraz z odpowiadającymi danemu władcy Orłami i innymi symbolami). Zwieńczeniem tej serii jest (tak samo jak w przypadku przeddenominacyjnej serii "Wielcy Polacy") ponownie Komendant w towarzystwie Orzełka Strzeleckiego. Szansa na wprowadzenie do obiegu kolejnego banknotu wykorzystującego wizerunek Orzełka Strzeleckiego są wprost proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia hiperinflacji.

Józef Piłsudski, 2008, akwarela, autorstwa Andrzej Heidrich w ramach serii "Władcy Polscy"

Moneta z Obeliskiem z Michałowic

W 2009 r. z okazji 95. rocznicy wymarszu 1 strzeleckiej Kompani Kadrowej wprowadzono do obiegu srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł, z awersem prezentującym Orzełka Strzeleckiego wieńczącego Obelisk w Michałowicach upamiętniający obalenie słupów granicznych przez 1 strzelecką Kompanie Kadrową. Obeliskowi na awersie towarzyszy godło państwowe. Na rewersie umieszczono wizerunek Czwórki Legionowej z pomnika w Kielcach wraz z tekstem refrenu Marszu Pierwszej Brygady.

Orzełek Strzelecki w symbolach gminy Michałowice

Od 30 XII 2003 r. Orzełek Strzelecki elementem herbu jak również (w konsekwencji tego) flagi gminy Michałowice - miejsca obalenia słupów granicznych rzez 1 strzelecka Kompanię Kadrową 6 sierpnia 1914.

Orzełek Strzelecki w miejscach pamięci

Orzełek Strzelecki wieńczący Obelisk upamiętniający obalenie słupów granicznych przez 1 strzelecką Kompanię Kadrową w Michałowicach
Źródło: krakow.gosc.pl

Panoplium składające się z Orzełka Strzeleckiego wraz z buławami marszałkowskimi. Tablica pamiątkowa upamiętniająca zmianę nazwy ul. Wolskiej w Krakowie na ul. Józefa Piłsudskiego
Źródło: wikipedia.org

Relief Orzełka Strzeleckiego na nagrobku Józefa Milberta, ułana 1 pułku ułanów LP na cmentarzu parafialnym w Końskich (sektor B3, rząd 3)
Źródło: profil FB Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej

Orzełek Strzelecki wieńczący nagrobek KG ZS gen. Władysława Jaxa-Rożena na Powązkach
Źródło: profil FB Pamięć i Chwała

Relief Orzełka Strzeleckiego na mogile 3 poległych legionistów w Kętach

Źródło: historia.kety.pl

Znaczki pocztowe podziemia niepodległościowego

Orzełek Strzelecki był powtarzającym się motywem symboli umieszczanych na znaczkach podziemnej poczty opozycji demokratycznej, szczególnie tych organizacji które uczestniczyły w latach 1981-1989 w organizacji Marszu Szlakiem Kadrówki.

Znaczek Poczty KPN, 1989 (4,5 x 5,5 cm)

Źródło: podziemna.republika.pl

Znaczek Poczty Polowej MSK, 1987 (12,5 x 10,5 cm)

Źródło: solidarnosc.nie-spamuj.eu

Znaczek Poczty Polowej MSK, 1987 (12,5 x 10,5 cm)

Źródło: solidarnosc.nie-spamuj.eu

Blok znaczków - 70 rocznica wymarszu 1 strzeleckiej Kompanii Kadrowej, Poczta Polowa 1984

Źródło: solidarnosc.nie-spamuj.eu

Znaczek Poczty KPN z serii Odznaki Legionowe, Kraków, 1986, ( 6,7 x 4,8 cm)
Źródło: sowiniec.com.pl

Znaczek Poczty Niezależnej (4,6 x 4,6 cm)

Źródło: sowiniec.com.pl

Bibliografia

Polskie orły do czapek w latach 1900-1917, Tomasz Zawistowski, Warszawa, 2014
Zbiór materiałów do próby organizacyjnej Związku Strzeleckiego: praca zbiorowa, Warszawa, 1935
Czesław Jarnuszkiewicz, W sprawie orłów "Kadrowych", Broń i Barwa, R.3 (1936), nr 11-12 , s. 255-257
Bohdan Mincer "Polskie orły wojskowe do czapek z lat 1914 —1936 ", Broń i Barwa, R.3 (1936), nr 7 , s. 7
Tomasz Zawistowski. Orzeł Biały. Orły Legionów Polskich [online] Polska, IPN 2014, [dostęp 5.12.2015] https://pamiec.pl/pa/teksty/orzel-bialy
pod red. Witold Sienkiewicz: Legenda Legionów. Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Demart SA, 2008

Zobacz także

Znak ogólny

Page updated

Google Sites

Report abuse